ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ ΤΙ ΜΑΣ ΑΦΗΣΕ ΩΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΠΟΥ ΕΜΕΙΣ ΑΓΝΟΟΥΜΕ ΠΑΝΤΕΛΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Ο Ορφέας ηταν γιος του Οίαγρου και της Μούσας Καλλιόπης, σύζυγος της Ευρυδίκης. Όπως μας λέει ο Απολλόδωρος, ο αρχαίος ιστορικός και μυθογράφος, ο Ορφέας είναι αυτός που καθιέρωσε τα Μυστήρια του Διόνυσου. “Εύρε δε Ορφεύς και τα Διονυσίου Μυστήρια, και τέθαπται περί την Πιερίαν, διασπασθείς υπό των Μαινάδων”.

Υπήρξε σπουδαίος ποιητής μουσικός και τραγουδιστής. Με τη μουσική της λύρας του μάγευε όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά και τα θηρία. Ως και τα άψυχα αντικείμενα έκανε να κινούνται, για να πάνε να τον ακούσουν.

Ο Ορφέας πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία με τον Ιάσονα και τους άλλους μυθικούς ήρωες. Με τη μουσική της λύρας του κοίμησε το δράκο που φύλαγε το χρυσόμαλλο δέρας και έτσι μπόρεσε να το κλέψει ο Ιάσονας. Στον δρόμο της επιστροφής, γλίτωσε τους Αργοναύτες από τις Σειρήνες και την παγίδα τους παίζοντας τόσο δυνατά και αρμονικά που ξεπέρασε σε ομορφιά, δύναμη και μαγεία το τραγούδι των Σειρήνων.

Ο ίδιος ο θεός Απόλλωνας του δίδαξε την μουσική και του χάρισε την λύρα του. Ο Ορφέας έπαιζε τόσο αρμονικά τη λύρα και τραγουδούσε τόσο γλυκά, που λένε ότι και τα αγρίμια ακόμη του δάσους μαζεύονταν γύρω του για να τον ακούσουν. Ακόμα και τα δένδρα και οι βράχοι μετακινούνται για να έρθουν να ακούσουν τη μουσική του.

Ο Ορφέας αποτελεί ακόμη μια τραγική φιγούρα της ελληνικής μυθολογίας που η αγάπη τον οδηγεί στο να παραβιάσει όλα τα απαγορευμένα των θεών, να κατέβει στον Κάτω Κόσμο και στο τέλος να χάσει για πάντα τη μεγάλη του αγάπη.

Ο Ορφέας διακρινόταν για τη μουσική του παιδεία. Υπήρξε μαθητής του θεού της μουσικής Απόλλωνα και από εκείνον έμαθε να παίζει τόσο όμορφες μελωδίες στη λύρα του, έτσι ώστε να μαγεύει ακόμα και τα άγρια ζώα του δάσους. Συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία και με το παίξιμο της λύρας του βοήθησε τους αργοναύτες να περάσουν άθικτοι από τις Σειρήνες. Με το τέλος της εκστρατείας, ο Ορφέας, επέστρεψε πίσω στην πατρίδα του την Πιερία. Μια μέρα κάνοντας βόλτα στο δάσος συνάντησε τη νύμφη Ευρυδίκη, την οποία ερωτεύτηκε και τελικά παντρεύτηκε. Η ευτυχία τους όμως δεν κράτησε για πολύ. Η Ευρυδίκη, μετά από ένα δάγκωμα φιδιού, πεθαίνει αφήνοντας τον Ορφέα απαρηγόρητο.

Ο νέος περνούσε τις μέρες του παίζοντας θλιμμένες μελωδίες με τη λύρα του. Τόσο λυπητερή ήταν η μουσική του έτσι ώστε να συγκινήσει ακόμη και τους θεούς, οι οποίοι αποφάσισαν να του δώσουν την άδεια να πάει στον Άδη και να ξαναδεί την αγαπημένη του. Ο νεαρός μουσικός με τη «θαυματουργή» μουσική του μάγεψε τον Κέρβερο, τον φύλακα του Άδη, ενώ συγκίνησε ακόμη και τον σκληρό Πλούτωνα, θεό του Κάτω κόσμου. Ο Πλούτωνας μάλιστα επέτρεψε στον Ορφέα να πάρει πίσω την Ευρυδίκη και μαζί να επιστρέψουν στη γη , υπό τον όρο όμως κατά τη διαδρομή να μην κοιτάξει πίσω να την δει ούτε μια φορά. Ο Ορφέας αποδέχτηκε τον όρο , όμως στο δρόμο, λίγο πριν βγει στο φως του ήλιου, κατακλύζεται από αμφιβολία μήπως οι θεοί τον εξαπάτησαν. Έρμαιο της αγωνίας του, ο Ορφέας, θα στραφεί να αντικρίσει την αγαπημένη του και διαπιστώνει ότι όντως η γυναίκα του τον ακολουθεί. Είναι όμως πλέον αργά. Με τη φευγαλέα του ματιά προς τη σύζυγο του την καταδικάζει για δεύτερη φορά στο θάνατο. Από τότε τριγυρνούσε το υπόλοιπο της ζωής του στο δάσος παίζοντας θλιμμένες μελωδίες. Άλλες εκδοχές του ίδιου μύθου φέρουν τον Ορφέα να έχει ένα πιο τραγικό τέλος, όπως το να χτυπιέται από τον κεραυνό του Δία ή να κατασπαράζεται από τις Μαινάδες.

Ο Ορφέας στάθηκε το έμψυχο πνεύμα της ιερής Ελλάδας , αυτός που αφύπνισε τη θεία ψυχή. Η επτάχορδη λύρα του αγκαλιάζει το σύμπαν. Κάθε χορδή της αντιστοιχεί σ’ ένα ρυθμό της ανθρώπινης ψυχής ,περιέχει το νόμο μιας επιστήμης και μιας τέχνης.

Η διδασκαλία του Ορφέα

Οι πήγες μας για την ορφική διδασκαλία βασίζονται πάνω σε γραπτά κείμενα των αρχαίων μας φιλοσόφων όπως ο Πυθαγόρας ο Σωκράτης μέσα από την πολύτιμη γραφίδα του μαθητή του Πλάτωνα όπως και το έργο αυτού, του Αριστοτέλη και πολλών άλλων.

Υπάρχει όμως και μια πολύ σημαντική πηγή πληροφορίας όπως οι χρυσές ορφικές πινακίδες που βρέθηκαν στην Κάτω Ιταλία η οποία και ηταν στα αρχαιά χρονιά ελληνική αποικία στην Κρήτη αλλά και στην θεσσαλικά.

Τα ταφικά αυτά μνημεία ανήκαν κατά πάσα πιθανότητά σε ακόλουθους της ορφικής διδασκαλίας, οι οποίοι και όταν μεταλλάσσανε τον βίο τους και αποχωρούσε η ψυχή τους προς τα Ηλύσια πεδία είχαν ως επιθυμία στο ταφικό τους μνημείο να εναποτίθενται αυτές οι χρυσές πινακίδες οι οποίες μαρτυρούσαν κομμάτια της μεγάλης αλήθειας.

Ποια είναι αυτήν η αλήθεια; μα φυσικά ότι ο άνθρωπος όπως και κάθε έμψυχο ον έχει διπλή φύση της γήινης – θνητής και της ουράνιας – αθάνατης.

Η πινακίδα που βρέθηκε στην κάτω Ιταλία όπως και οι υπόλοιπες που βρέθηκαν αναφέρουν το ίδιο ακριβώς μήνυμα.…

«Θα βρεις μια πηγή στα αριστερά του οίκου του Άδη,

δίπλα σ’ αυτήν λευκό βρίσκεται κυπαρίσσι.

Σ’ αυτήν την πηγή μην πλησιάσεις κοντά.

Αλλά θα βρεις μια άλλη κοντά στης Μνημοσύνης

τη λίμνη, που κρύο νερό αναβρύζει

και φύλακες τη φυλάνε.

Πες: «της γης παιδί είμαι και του έναστρου ουρανού.

αλλά το γένος μου είναι (μόνον) ουράνιο.

Αυτό το γνωρίζετε και οι ίδιοι.

Φλέγομαι από τη δίψα μου και χάνομαι.

Δώστε μου γρήγορα κρύο νερό που αναβρύζει

από της Μνημοσύνης τη λίμνη».

Και αυτοί θα σου δώσουν να πιεις από την ιερή πηγή.

Και τότε μαζί με τους άλλους ήρωες θα βασιλεύεις…».

Ο άνθρωπος λοιπόν είναι ένας συνδυασμός της διπλής αυτής φύσης που ανάφερα παραπάνω, και το σημαντικότερο όλων είναι ότι η ουσία της ψυχής, το γένος της, είναι ουράνιο, δηλαδή κομμάτι του σύμπαντος άρα αθάνατο.

Η ορφική διδασκαλία αφηγείται την έννοια της Μετενσάρκωσης της Ψυχής. Οι Ψυχές αλλάζουν διαδοχικά σώματα, ξαναγεννιούνται, μετενσαρκώνονται, αναζητώντας την ανοδική της πορεία προς την εξέλιξη της. Η κάθαρση από τις ατέλειες και τις συμπαντικές απαιτήσεις δε μπορεί να επιτευχθεί σε μια μόνο ζωή. Είναι ένα έργο χρονοβόρο και επίπονο, που απαιτεί πολλές προσπάθειες, πολλές ζωές.

Το ειδικό χαρακτηριστικό της ορφικής διδασκαλίας λοιπόν ηταν και είναι η γνώση εκείνη που καθορίζει τη συνειδητή ταυτότητα του ανθρώπινου εγώ τόσο κατά την διάρκεια της ζωής όσο και μετά το θάνατο. Με το θάνατο η Ψυχή το Εγώ δηλαδή δεν είναι απλώς μια σκιά, ένα είδωλο (φάντασμα) ή μια πνοή που κατευθύνεται στον Άδη, για να μείνει αιχμάλωτη στον Κάτω κόσμο για όλη την αιωνιότητα. Αντίθετα, μπορεί να ελπίζει για μια μακάρια ζωή σε μια υπερουράνια περιοχή, στο Νησί των Μακάρων.

Οι μύθοι της Δήμητρας-Περσεφόνης και του Διόνυσου τονίζουν ειδικά αυτήν την οδοιπορία της Ψυχής σ’ αυτόν τον κόσμο και στον άλλο, όπου η ψυχή εμφανίζεται είτε καταδικασμένη, λόγω μιας άδικης και ανήθικης συμπεριφοράς, είτε εξαγνισμένη μέσα από την «Κάθαρση», ώστε να μπορεί να υψωθεί μέχρι το ανώτερο επίπεδο όπου κατοικούν οι θεοί.

Η ιδέα της αθανασίας της Ψυχής και των διαδοχικών μετενσαρκώσεών της, που ανήκει στους Ορφικούς Λόγους σχημάτισε μέρος της διδασκαλίας του Πυθαγόρα του Σωκράτη και του Πλάτωνα.

Η θεϊκή καταγωγή της Ψυχής επιβεβαιώνεται ξανά για τους Ορφικούς με τη δυνατότητά της να λυτρωθεί από τους κύκλους των διαδοχικών μετενσαρκώσεων και να επιστρέψει στους θεούς. Αυτή όμως η θεϊκή καταγωγή προϋποθέτει και μια προηγούμενη πτώση της, από τη σφαίρα δηλ. των θεών στο επίπεδο των θνητών υπάρξεών της. Σε μια από τις ορφικές πινακίδες των Θουρίων ο νεκρός, καθώς δηλώνει την ουράνια καταγωγή του, μιλάει και για την πτώση του, που είναι η τιμωρία για τις αδικίες που έκανε σε μια προηγούμενη ζωή: «ποιμάν δ’ ανταπέτεισ’ έργων ένεκ’ ούτι δικαίων».

Η ζωή εκλαμβάνεται λοιπόν ως μια τιμωρία για τους Ορφικούς σημαίνει αιχμαλωσία της ψυχής στη φυλακή του υλικού σώματος. Και όσο η ψυχή δεν εξαγνίζεται πλήρως – μέσα από τη Μύηση στα Μυστήρια- που επέρχονται όταν ο άνθρωπος πράττει άδικα, θα χρειαστεί να μετενσαρκώνεται συνεχώς. Μόνο μια ηθική, καθαρή και δίκαιη ζωή, απαλλαγμένη από την άγνοια, που οποία ευθύνεται για τις κακές πράξεις, είναι ικανή να εγγυηθεί την απελευθέρωση της Ψυχής από τον κύκλο των μετενσαρκώσεων και την επιστροφή της στον Ουράνιο συμπαντικό κόσμο.

Αυτήν την ιδέα ο Ορφισμός τη συμβολίζει μ’ έναν Τροχό. Πράγματι, σε μερικές ζωγραφικές αναπαραστάσεις αρχαίων ελληνικών αγγείων με ορφική θεματολογία, ο τροχός είναι παρών, κάποιες φορές με τη μορφή ενός δακτυλιδιού. Αυτός ο τροχός συμβολίζει τους κύκλους των μετενσαρκώσεων όπου είναι αιχμάλωτη η ψυχή. Όσο γυρίζει ο τροχός, η Ψυχή αναγκάζεται να ξαναζήσει, να «πέσει» στη γη, στην υλική ύπαρξη. Ο Μύστης είναι αυτός που ξεφεύγει από τον Τροχό μέσα από την κάθαρση και την ηθική ζωή. Και τότε φοράει το στεφάνι ή το δακτύλιο της Νίκης. Σχετικά, στην ΣΤ΄ (του Κομπάνιο) ορφική πινακίδα αναφέρεται: «ιμερτού δ’ απέβαν στεφάνου ποσί καρπαλίμοισι», «με γοργό βήμα εξήλθα από τον ποθητό Κύκλο». .. δηλ. τον κύκλο των μετενσαρκώσεων.

Για τους Ορφικούς η κάθοδος ή πτώση της Ψυχής μέσα στη φυλακή ενός νέου σώματος στην επόμενη ζωή καθοριζόταν από τις πράξεις που είχε κάνει στην προηγούμενη. Πρόκειται για αυτό που στην Ινδική φιλοσοφία που δομήθηκε από την ελληνική ονομάζεται Κάρμα.

Μετά από όλα αυτά, μπορεί εύλογα να αναρωτηθεί κανείς γιατί δεν θυμάται τις προηγούμενες μετενσαρκώσεις του. Την απάντηση μάς τη δίνουν οι ίδιοι οι Ορφικοί, όταν μιλούν για τις δύο πηγές που συναντά η ψυχή του νεκρού καθώς φτάνει στον άλλον κόσμο: την πηγή με τα ζεστά νερά της Λήθης και την πηγή με τα κρύα νερά της Μνημοσύνης. Ας θυμηθούμε πώς αρχίζει η ορφική πινακίδα της Πετηλίας:

«Θα βρεις μια πηγή στα αριστερά του οίκου του Άδη,

δίπλα σε αυτήν λευκό βρίσκεται κυπαρίσσι.

Σε αυτήν την πηγή μην πλησιάσεις κοντά.

Αλλά θα βρεις μια άλλη κοντά στης Μνημοσύνης

τη λίμνη, που κρύο νερό αναβρύζει,

και φύλακες τη φυλάνε.»

Κάτι παρόμοιο γράφει και η πινακίδα της Ελεύθερνας που βρέθηκε στην Κρήτη.

Οι κοινές ψυχές, αυτές που δεν έχουν μυηθεί στα Ορφικά Μυστήρια, αγνοούν τις πολύτιμες αυτές συμβουλές για τη μεταθανάτια οδοιπορία τους, και, ανυποψίαστες, πλησιάζουν και πίνουν από τα νερά της Λήθης, της πηγής στα αριστερά, δίπλα στο κυπαρίσσι. Το κυπαρίσσι συμβολίζει τη λησμονιά, που είναι ο πραγματικός θάνατος της συνείδησης. Γι’ αυτό, το κυπαρίσσι ήταν και εξακολουθεί να είναι το κατεξοχήν δένδρο που συνοδεύει τους τάφους στα νεκροταφεία. Η πανάρχαια αυτή παράδοση χαρακτηρίζει όλους τους λαούς που έχουν δεχτεί ελληνική επίδραση και έχει την προέλευσή της στα Ορφικά μυστήρια.

Αντίθετα, ο μύστης, γνώστης της αλήθειας, ακολουθεί την ορφική συμβουλή. Απομακρύνεται από την πηγή της Λήθης και πάει δεξιά, να πιει από τα κρύα νερά της πηγής της Μνημοσύνης. Μόνο έτσι θα μπορεί να κρατά ζωντανές τις αναμνήσεις της, να διατηρεί τη συνείδηση του «εγώ» του και να θυμάται, δηλ. να κατακτά τη συνειδητή αθανασία.

Οι μύστες, όταν μετενσαρκώνονται, θυμούνται τις προηγούμενες ζωές τους. Γι’ αυτούς ο θάνατος δεν αποτελεί το τέλος του εαυτού, αλλά απλώς το πέρασμα από έναν κόσμο σε άλλον και διατηρούν σε κάθε ζωή τη συνείδηση του εαυτού, κατορθώνοντας την αθανασία συνειδητά. Ο Πυθαγόρας θυμόταν πολλές από τις προηγούμενες ζωές του, όπως μας αναφέρει ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πορφύριος στο έργο του «Βίος του Πυθαγόρα».

Η ορφική πρακτική αποσκοπεί στον απεγκλωβισμό της ανθρώπινης ψυχής από τα υλικά τείχη του σώματος και την ένωσή της με το θεϊκό στοιχείο δηλαδή με την κατάκτηση της πραγματικής θέσης που έχει μέσα στο συμπαντικό στερέωμα. Για να το πετύχει αυτό η ψυχή ενσαρκώνεται πολλές φορές, μέχρι να καθαριστεί εντελώς και να ολοκληρώσει τον κύκλο της στον υλικό κόσμο.

Ο Ορφέας καθιέρωσε τα Ορφικά Μυστήρια ή Μυστήρια του Διονύσου, ειδικές δηλαδή μυστηριακές τελετές στις οποίες ο κάθε θνητός έρχεται σ’ επαφή με το θεϊκό κομμάτι της ψυχής του και οι οποίες δεν σώζονται σήμερα. Ύστερα, ξεκινούσε ένας ισόβιος αγώνας με στόχο την κάθαρση της ψυχής.

Η απαλλαγή από την ύλη, ώστε να αναπτυχθεί το θεϊκό στοιχείο απαιτούσε καθημερινή προσπάθεια και αυστηρή προσκόλληση σε συγκεκριμένες αρχές και συνήθειες που παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον αν και ελάχιστοι τις ακολουθούν πλέον. Οι ηθικές αξίες και ο σεβασμός κατά κύριο λόγο στο ίδιο μας το υλικό σώμα της ιδίας μας της αθάνατης ψυχής ,σεβασμός στην γαία μας στον πλανήτη που μας φιλοξενεί όπως και σε όλα τα οντά που φιλοξενεί εκτός από εμάς τους ανθρώπους μοιάζουν ξεπερασμένες και παράξενες. Σε κάθε περίπτωση, μπορούν να εμπνεύσουν εκείνους που θαυμάζουν τον ενάρετο βίο ή αναζητούν νέους δρόμους.

Τέλος να πω ότι η ορφική διδασκαλία δεν έχει καμία σχέση με τους λεγόμενους ορφικούς οι οποίοι ήταν μια ομάδα γραφικών ανθρώπων που τελούσαν νεκρομαντεία και επαιτεία για να εισαγάγουν νέα μέλη στο δικό τους μόρφωμα.

ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΣ